Mechanizmy obronne – po co nam one i jak działają?

Mechanizmy Obronne. Ostatnio ktoś zapytał mnie na Threads:
„Czym właściwie są mechanizmy obronne i jaka jest ich funkcja?”

Niby proste pytanie, a jednak bardzo ważne. Bo choć mechanizmy obronne towarzyszą nam niemal codziennie, to często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Tymczasem to właśnie one odpowiadają za wiele naszych reakcji – tych, które nas chronią… i tych, które czasem komplikują nam życie.

Co to są mechanizmy obronne?

Mechanizmy obronne to nieświadome strategie, które stosuje nasza psychika, by poradzić sobie z trudnymi emocjami – lękiem, złością, wstydem, żalem. Działają automatycznie, bez naszego świadomego udziału, i mają za zadanie chronić naszą tożsamość, spójność, poczucie bezpieczeństwa.

Niektóre z nich pomagają nam funkcjonować w zdrowy sposób, inne – choć kiedyś były przydatne – w dorosłym życiu mogą nas ograniczać.

Mechanizmy obronne według George’a Vaillanta

W swojej koncepcji George Vaillant (1971, 1992) zaproponował czteropoziomową klasyfikację mechanizmów obronnych, od najmniej do najbardziej dojrzałych. Przedstawię Ci ją w przystępnej wersji – z przykładami, które może rozpoznasz też u siebie

Czytaj także:

Milczenie w komunikacji

Mechanizmy Obronne – Mechanizmy psychotyczne

To najbardziej prymitywne i oderwane od rzeczywistości mechanizmy. U osób zdrowych pojawiają się rzadko, ale mogą się aktywować np. w silnym stresie, w traumie albo w zaburzeniach psychicznych.

Projekcja psychotyczna – przypisywanie innym własnych, trudnych myśli i uczuć w bardzo zniekształconej formie.

„Wiem, że wszyscy mnie śledzą i chcą mi zrobić krzywdę.”

Zaprzeczenie – odmowa uznania oczywistej prawdy.

Ktoś pali paczkę dziennie i mówi: „Ja? Przecież ja nawet nie lubię papierosów.”

Zniekształcenie – przekształcanie rzeczywistości w sposób, który całkowicie odbiega od faktów.

„Nie zdałam egzaminu, bo wykładowca jest zazdrosny o mój intelekt.”

Mechanizmy niedojrzałe

Często spotykane w okresie dojrzewania, ale także u dorosłych. Mają tendencję do utrudniania relacji i powodowania napięć.

Projekcja – przypisywanie innym własnych emocji.

„To nie ja jestem wściekła – to oni wszyscy są agresywni!”

Fantazjowanie – ucieczka w wyobraźnię zamiast działania.

Zamiast porozmawiać z kimś, kogo lubię, tworzę w głowie scenariusze, jak się zakochujemy.

Hipochondryzacja – koncentrowanie lęku w ciele.

„Boli mnie serce, pewnie mam zawał!” – choć lekarze niczego nie znajdują.

Pasywna agresja – wyrażanie złości w ukryty, pośredni sposób.

„Nie zapomniałam kupić mleka. Po prostu nie miałam czasu, bo przecież cały dzień byłam zajęta twoimi sprawami.”

Acting out – odreagowanie emocji przez impulsywne działanie.

Zamiast powiedzieć, że jestem zraniona – rzucam telefonem o ścianę albo wychodzę trzaskając drzwiami.

Dysocjacja – odcięcie się od emocji i rzeczywistości.

Czuję się, jakbym oglądała siebie z zewnątrz. Jakby to nie działo się naprawdę.

Mechanizmy obronne – mechanizmy neurotyczne

Pojawiają się często u dorosłych – to takie „średniaki” na skali dojrzałości. Pomagają radzić sobie z lękiem, ale często kosztem kontaktu z własnymi emocjami.

Czytaj także:

Jak opanować swoje emocje – czyli jak rozwijać swoją dojrzałość emocjonalną

Wyparcie – wypchnięcie trudnych treści ze świadomości.

„Nie pamiętam, co się wtedy wydarzyło…” – choć ciało pamięta i reaguje.

Przemieszczenie – przeniesienie emocji z jednego obiektu na inny.

Wkurzyłam się na szefa, ale nakrzyczałam na partnera.

Izolacja / Intelektualizacja – oddzielenie emocji od treści.

„Mój ojciec zmarł w zeszłym tygodniu. To interesujące, jak śmierć wpływa na strukturę rodziny.”

Formacja reaktywna – zachowanie odwrotne do prawdziwego uczucia.

Ktoś mnie irytuje, ale jestem przesadnie miła, wręcz cukierkowa.

Mechanizmy dojrzałe

To nasz psychiczny złoty standard. Pomagają radzić sobie z emocjami bez uciekania od nich. Nie wypierają rzeczywistości, ale pozwalają spojrzeć na nią z szerszej perspektywy.

Altruizm – działanie na rzecz innych z prawdziwej potrzeby, a nie z przymusu.

Pomagam, bo tego chcę – a nie, żeby zasłużyć na uwagę.

Sublimacja – przekształcenie trudnych emocji w twórcze działanie.

Złość zamieniam w energię do pisania, rysowania, sprzątania.

Supresja – świadome odroczenie zajęcia się trudnym tematem.

„Nie chcę teraz o tym myśleć – wrócę do tego jutro.”
(uwaga: to nie to samo co wyparcie – tu jest świadomość!)

Antycypacja – wyobrażenie sobie trudnej sytuacji i przygotowanie się na nią.

„Mam rozmowę o podwyżkę. Wyobrażam sobie, jak może przebiec i co powiem.”

Humor – zdrowy dystans do siebie i świata.

Potrafię się z siebie pośmiać bez upokorzenia.

Czytaj także:

Czy samotność naprawdę jest taka straszna?

Mechanizmy Obronne dlaczego warto je znać?

Bo kiedy zaczynamy je zauważać, odzyskujemy wpływ.
To nie psychika prowadzi nas za rękę – to my możemy wybrać, jak reagujemy.
I choć czasem dalej będziemy działać z automatu (bo przecież jesteśmy ludźmi, nie robotami!), to świadomość jest pierwszym krokiem do zmiany.

Zamiast złościć się na siebie, możemy z ciekawością zapytać:

„Co się teraz we mnie uruchomiło?”
„Czego próbuję nie czuć?”
„Jak się chronię?”

Mechanizmy obronne są jak tarcza. Tylko dobrze, żeby nie była ona zbyt duża i zbyt ciężka… i nie zasłaniała całego widoku.

I tak. Wiem – że dużo ich – ale jeśli będziecie chcieli – mogę rozwinąć temat i przyjrzeć się bliżej każdemu z nich

Jeśli masz ochotę, podziel się w komentarzu:
Który mechanizm rozpoznajesz u siebie najczęściej?
Który pomaga Ci przetrwać, a który przeszkadza?

Ps. zapraszam na moje Social Media:

FB – Przestrzeń Wewnętrznej Przemiany – Ula Ochocka

Instagram – Przestrzeń Wewnętrznej Przemiany

Obraz Enrique Meseguer z Pixabay