Borderline i ADHD. Czy można mieć jednocześnie ADHD i borderline? Co tak naprawdę je łączy, a co różni? Dlaczego u kobiet diagnoza ADHD bywa mylona z borderline – i jakie to ma skutki? To pytania, które zaczęłam sobie zadawać, kiedy coraz częściej natrafiałam na publikacje opisujące współwystępowanie tych dwóch zaburzeń. I im bardziej zagłębiałam się w temat, tym wyraźniej widziałam, że sprawa nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać.
Ten wpis to efekt hiperfokusu 😉 i kilku godzin spędzonych na czytaniu badań, artykułów popularnonaukowych i raportów psychologicznych. Jeśli więc temat ADHD i borderline Cię dotyczy – osobiście, zawodowo albo po prostu z ciekawości – znajdziesz tu konkretną wiedzę, podaną – mam nadzieję – w przystępny sposób. Będzie i o emocjach, i o neuronauce, i o tym, co wynika z najnowszych badań.
Czym jest ADHD?
ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to zaburzenie neurorozwojowe. Objawia się trzema głównymi grupami symptomów:
- trudnościami z koncentracją i utrzymywaniem uwagi,
- nadruchliwością (zwłaszcza u dzieci),
- impulsywnością.
Choć często kojarzymy je z „niegrzecznymi chłopcami” w podstawówce, dziś wiemy, że ADHD występuje również u dorosłych – i że kobiety z ADHD są często niewidzialne diagnostycznie, bo ich objawy wyglądają inaczej. Zamiast rozrabiać, są „zamglone”, zdezorganizowane, nadwrażliwe emocjonalnie, zamyślone – i latami słyszą, że są „nieogarnięte” albo „leniwe”. A jak chcesz wiedzieć więcej – w jaki sposób objawia się ADHD u kobiet – to zapraszam do artykułu
Czym jest borderline (BPD)?
Borderline, czyli zaburzenie osobowości z pogranicza (BPD – borderline personality disorder), to zaburzenie emocjonalne i relacyjne. Osoby z BPD zmagają się z:
- silną chwiejnością emocjonalną,
- niestabilnymi relacjami,
- lękiem przed porzuceniem,
- trudnościami w utrzymaniu stabilnego obrazu siebie,
- impulsywnością,
- często także z zachowaniami autodestrukcyjnymi (samookaleczenia, próby samobójcze).
Borderline diagnozuje się zazwyczaj w okresie późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości. Nie wynika z wrodzonych cech neurobiologicznych tak bezpośrednio jak ADHD, ale z interakcji wrażliwego temperamentu i trudnych doświadczeń – zwłaszcza w dzieciństwie.
Co łączy ADHD i borderline?
Choć ADHD i borderline to zupełnie inne zaburzenia, mają wiele wspólnych cech. W praktyce klinicznej (i poza nią) bywają ze sobą mylone – albo współwystępują. Oto najważniejsze podobieństwa:
- Impulsywność – w obu zaburzeniach osoby podejmują działania bez zastanowienia. Może to być wydanie dużej kwoty pieniędzy, ryzykowne zachowanie seksualne, ucieczka z pracy, krzyk na bliską osobę. W borderline (BPD) impulsywność ta może przyjmować formę autodestrukcyjnych zachowań (np. samookaleczeń, nadużywania substancji) i służy często rozładowaniu silnego napięcia emocjonalnego. W ADHD impulsywność bywa bardziej związana z deficytem hamowania i nadmierną potrzebą stymulacji, prowadząc np. do impulsywnych zakupów czy pochopnego podejmowania aktywności dla zaspokojenia potrzeby nowości
- Trudności z regulacją emocji – czyli silne, szybko narastające emocje, które trudno zatrzymać. Złość, panika, smutek, wstyd – pojawiają się nagle i potrafią zdominować całe ciało i umysł. Obie grupy pacjentów doświadczają gwałtownych wahań nastroju, łatwo wpadają w irytację lub gniew, miewają okresy głębokiego smutku czy frustracji, przeplatane stanami podwyższonego nastroju lub niepokoju. Badania wskazują, że ponad 70% dorosłych z ADHD ma istotne trudności z regulacją emocjonalną. Wprawdzie typowy pacjent z ADHD potrafi nieco lepiej panować nad emocjami niż pacjent z czystym BPD, jednak dysregulacja emocji jest wspólną bolączką obu tych grup. Skutkiem są m.in. częste wybuchy złości, poczucie przytłoczenia emocjami, epizody paniki czy dotkliwe uczucie pustki – opisywane zarówno przez pacjentów borderline, jak i ADHD cbt.pl
- Niska samoocena – zarówno u chorych na borderline, jak i u osób z ADHD często obserwuje się obniżoną samoocenę oraz chroniczne poczucie nieadekwatności. Pacjenci z BPD mają zazwyczaj chwiejny, negatywny obraz siebie, oscylujący między skrajnościami idealizacji i dewaluacji siebie cbt.pl. Osoby z ADHD z kolei, na skutek powtarzających się porażek (np. szkolnych czy zawodowych) i krytyki ze strony otoczenia, często wyrabiają w sobie przekonanie, że są „gorsze”, „leniwe” lub „niemądre”, co obniża ich samoocenę. W obu zaburzeniach to negatywne postrzeganie siebie przekłada się na trudności w codziennym funkcjonowaniu i podejmowaniu działań.
- Wrażliwość na odrzucenie – w ADHD mówimy o tzw. rejection sensitivity dysphoria (RSD), czyli nadwrażliwości na krytykę. W borderline ten lęk urasta do paniki – każda oznaka dystansu może być odebrana jako porzucenie. W efekcie, zarówno pacjenci z ADHD, jak i z BPD miewają burzliwe relacje: łatwo popadają w konflikty, czują się niepewnie w związkach, z jednej strony pragnąc bliskości, z drugiej – reagując gwałtownie na domniemane zagrożenia dla relacji.
- Problemy w relacjach – burzliwe związki, konflikty, nagłe zrywanie relacji, dramatyczne próby przyciągnięcia uwagi – te schematy są typowe dla borderline, ale osoby z ADHD również mają trudności z utrzymaniem zdrowych relacji.
Co różni ADHD i borderline?
Różnic jest równie dużo – i to one pozwalają odróżnić ADHD od borderline, mimo że objawy mogą się nakładać.
| Różnica | ADHD | Borderline |
|---|---|---|
| Początek | Zwykle w dzieciństwie | Zwykle w późnej adolescencji |
| Podłoże | Neurorozwojowe | Psychospołeczne + temperament |
| Impulsywność | Stała, niezależna od emocji | Pojawia się głównie w silnym napięciu |
| Zachowania autodestrukcyjne | Raczej rzadkie | Bardzo częste (samookaleczenia, myśli S) |
| Tożsamość | Relatywnie stabilna | Niestabilna, zmienna |
| Trudności uwagowe | Kluczowe i codzienne | Raczej wtórne, zależne od emocji |
Podsumowując, ADHD i borderline można odróżnić analizując kontekst i charakter objawów. ADHD to zaburzenie od urodzenia tak naprawdę, z przewagą problemów uwagowych i nadruchliwości, gdzie impulsywność ma charakter stały i „neurologiczny”. Borderline to zaburzenie dojrzewającej osobowości, z dominującymi problemami w sferze emocji i relacji, gdzie impulsywność i kryzysy są ściśle powiązane z przeżywanymi emocjami. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe, ponieważ – nakładające się cechy potrafią zmylić nawet specjalistów, prowadząc do błędnych diagnoz lub przeoczenia jednego z zaburzeń
ADHD i borderline u kobiet – szczególna sytuacja
Kobiety z ADHD są znacznie rzadziej diagnozowane niż mężczyźni – nie dlatego, że rzadziej mają to zaburzenie, ale dlatego, że objawy są mniej widoczne. Zamiast rozrabiać, dziewczynki z ADHD częściej marzą, wyłączają się, są nieśmiałe, rozkojarzone i… emocjonalne. Przez to ich objawy bywają mylone z „humorami nastolatki” albo – u dorosłych kobiet – z borderline.
Z kolei borderline jest diagnozowane głównie u kobiet (ok. 70–75% przypadków). Efekt? Kobieta z ADHD może latami żyć z błędną diagnozą borderline – albo odwrotnie. Albo z obiema.
Co ciekawe, niektóre badania pokazują, że aż 30–60% osób z borderline spełnia też kryteria ADHD. I odwrotnie – wiele osób z ADHD ma cechy borderline. Szczególnie często dzieje się tak, gdy ADHD nie zostało rozpoznane w dzieciństwie, a frustracja, porażki i brak wsparcia doprowadziły do wykształcenia niestabilnej osobowości.
Dlaczego ADHD i borderline współwystępują?
Powodów może być kilka – i często się one na siebie nakładają:
- Wspólne cechy temperamentalne – np. wysoka impulsywność, emocjonalność, wrażliwość.
- Wspólne czynniki genetyczne – badania na bliźniętach pokazują, że geny zwiększające ryzyko ADHD mogą też zwiększać ryzyko borderline (Kuja-Halkola et al., 2018).
- Traumy z dzieciństwa – dziecko z ADHD może być narażone na przemoc, odrzucenie, krytykę, brak wsparcia. To środowisko sprzyja rozwojowi borderline.
- Brak diagnozy ADHD – i co za tym idzie: brak pomocy, chaos życiowy, poczucie winy. To może prowadzić do wtórnego zaburzenia osobowości.
Co mówią badania?
- Badanie szwedzkie na 2 milionach osób wykazało, że osoby z ADHD mają 20 razy wyższe ryzyko rozwinięcia borderline niż osoby bez ADHD (Kuja-Halkola et al., 2018).
- W innych badaniach aż 18% kobiet z ADHD spełnia też kryteria borderline (Swantje Matthies , 2011).
- Z kolei u osób z borderline diagnozuje się objawy ADHD u nawet od 30% do 60% pacjentów (Ditrich et al., 2021).
Dlaczego to ważne?
Bo błędna diagnoza to błędne leczenie. Kobieta z ADHD, leczona wyłącznie na borderline, nie dostanie pomocy tam, gdzie jej najbardziej potrzeba: w organizacji, koncentracji, strukturze.
Masz pytania albo chcesz się podzielić swoimi doświadczeniami? Zostaw komentarz lub napisz do mnie – każda historia ma znaczenie.
Obraz Ivana Tomášková z Pixabay
0 komentarzy